از کودکی به ما آموختند کتاب یار مهربان است. اما چرا امروز این یار مهربان، دوستانی اندک دارد؟ مگر نه اینکه کتاب بخشی مهم از فرهنگ و تمدن جامعه است؟
در ایران شمارگان کتاب و سرانه مطالعه نه فقط در هم سنجی با میانگین جهانی آن بلکه در هم سنجی با دهه‌های پیشین بسیار کاهش یافته است به همین دلیل ضروری است که تمامی بخش‌های جامعه به این مساله نگاه و توجه جدی، مسوولانه و واقع بینانه‌تری داشته باشند.
هفته کتاب و کتابخوانی و مناسبت‌هایی از این دست، بهانه‌ای خوب برای یادآوری بخشی از واقعیت زیبای ذهن انسان به شمار می‌رود که در تکاپوی بی‌پایان روزمرگی‌ها، به ناخودآگاه وجود سپرده شده است.
موضوع کتاب و کتاب خوانی به دلایل یاد شده، مساله‌ای جدی در سطح جامعه و فاجعه‌ای بزرگ در صنعت فرهنگِ کتاب ایران به شمار می‌رود. روح یک جامعه از فرهنگ تغذیه می‌کند و کتاب مولفه‌ای مهم در فرهنگ است. جامعه بدون کتاب و به عبارتی بی‌توجه به کتاب، جامعه‌ای بیمار است.
باروری، زایش و پویاییِ اندیشه و آگاهی، در یک فضای فرهنگی مناسب، باز و بر بنیاد دیدگاه‌ها و رویکردهای دوراندیشانه صورت می‌گیرد. در ایران با وجود تلاش‌های زیادی که برای پیشرفت و توسعه صورت گرفته است اما همیشه زیربنا یا به عبارتی اقتصاد، صنعت و توسعه مادی اولویت و برتری داشته است و به بُعد معنوی توسعه و فرهنگ کمتر توجه و پرداخته شده است و همین امر آسیب‌های فراوانی به بخش‌های گوناگون جامعه زده و مسائل اجتماعی و فرهنگی زیادی را به وجود آورده است. این بی‌توجهی و در حاشیه بودن، فرهنگ کتاب وکتابخوانی را به عنوان یک صنعت فرهنگی مهم، مهجور ساخته است تا جایی که اگر بگوییم این بخش از فرهنگ در ایران بیمار و جامعه نیز بی‌توجه به آن در خواب شده است، سخنی بیهوده نگفته‌ایم.
اما پیله‌های محکم ِممیزی و نگاه‌های تفتیش گونه‌ای نیز که در برخی برهه‌ها به کتاب و قلم نویسندگان صورت می‌گیرد، عرصه را برای گسترش فرهنگ کتاب و کتابخوانی در جامعه تنگ و مسیر پیشرفت را برای پیدایش قلم و کتاب‌هایی پوچ و بی‌محتوا هموار می‌سازد. همین امر موجب می‌شود که اندیشه و آگاهی نه در عمق که در سطح و حاشیه گسترش یابد و از مسیر و هدف واقعی خود یعنی باروری، زایش و پویایی فرهنگی جامعه، جلوگیری کند.
چرخ صنعت نشر و چاپ کتاب کشور به دلایلی همچون وضعیت بد مالی و بغرنج انتشارات، اقبال کم مردم به خرید کتاب و… لَنگ می‌زند و کتاب با سبد مصرف فرهنگی خانوارها بیگانه است. چرا برای این مساله چاره اندیشی نمی‌شود؟ وقت آن رسیده است که نه فقط دستگاه‌ها، مسوولان و دست‌اندرکاران بخش فرهنگ، بلکه تمامی دستگاه‌ها، برنامه ریزان و سیاستگذارانِ بخش‌های گوناگون، اتاق‌های فکر تشکیل دهند و در کنار توجهی که به بخش صنعت، کشاورزی، ترافیک، آلودگی و محیط زیست می‌کنند، کارگروه‌هایی را نیز برای واکاوی، ارائه راهکار و سیاست‌گذارهای فوری و بلندمدت به کسادی بازار صنعت کتاب و نشر به عنوان بخش مهمی از فرهنگِ کشور اختصاص دهند. پایداری پیشرفت و توسعه هر جامعه‌ای از فرهنگ ریشه می‌گیرد و در این میان، کتاب به عنوان که بخشی مهم از سرمایه‌ی فرهنگی و منبعی آگاهی بخش در کشور بسیار ارزشمند است.
آدمی را اندیشه می‌سازد و اندیشه در کلمات نمود یافته‌اند و کلمات در لابه‌لای صفحات کتاب‌ها، جا خوش کرده‌اند. هرکتاب نمادی از اندیشه است.
می‌خوانیم یا نمی‌خوانیم یک سوال است و چه می‌خوانیم یک سوال مهمتر. این روزها برخی قهری چند ساله با کتاب و کتاب خوانی کرده اند. نه سری به کتابخانه‌های شهر می‌زنند و نه در خانه خود در خلوت و تنهایی کتابی به دست می‌گیرند.
و صدالبته این روزها کتاب ورقی نیز جای خود را به کتاب الکترونیکی و مجازی و… داده است. شاید نحوه مطالعه عوض شده باشد، اما نباید بگذاریم اصل مطالعه زیر سوال رفته و کم رنگ شود.
کتاب را باید پاس داشت و چه زیبا بود که در این روز از طرف هر نهادی که مسئول است برنامه‌های مختلفی آن چنان انجام شود که مردم و شهروندان اشتهایشان به کتاب و کتاب خوانی بیش از پیش گردد.
در برخی مساجد دیده ام کتاب‌های یک دقیقه ای در دسترس است. در برخی اتوبوس‌های شهر کتابچه‌های کوتاه و خواندنی به شما عرضه می‌گردد، در بسیاری از شهرها جشن کتاب برگزار می‌گردد و…
اینها نشان از این دارد که باید مردم را با کتاب پیوندی دوباره دارد. الفت مردم با کتاب بی‌شک در افزایش سطح فرهنگ و علم و ادب جامعه نقش به سزایی دارد. هرکس به هر نحو باید دین خود را به «کتــــاب» ادا کند.
کتاب را باید یکی از زیباترین و مهم‌ترین جلوه‌های فرهنگی بدانیم و آن را از گرانسنگ‌ترین پدیده‌ها و میراث بشر به حساب بیاوریم. شکوه این ارزش را باید در تابش «اَلَّذی عَلَّمَ بِالقَلَم؛ پروردگاری که به قلم آموخت» جستجو کنیم. خداوند یگانه به قلم و حرمتش سوگند یاد کرده و معجزه همیشه جاوید آخرین سفیر سعادت را کتاب آسمانی دانسته است.
مدیرکل کتابخانه‌های استان سمنان با اشاره به اینکه بیش از یک میلیون و ۱۰۰ هزار جلد کتاب در استان سمنان در ۷۲ باب کتابخانه موجود می‌باشد اظهار کرد: تعداد اعضای کتابخانه‌های استان ۵۰ هزارنفر می‌باشد.
علیرضا شاه حسینی با بیان اینکه فضای کتابخانه‌ای استان ۲۸ هزار و ۶۲۷ مترمربع می‌باشد، اظهار کرد: میانگین امانت روزانه کتاب هزار و ۵۵۵ نسخه است.
وی با اشاره به اینکه کتابخانه مرکزی سمنان یکی از ۶ کتابخانه مرکزی کشور است، تصریح کرد: با توجه به اینکه جمعیت استان ۶۷۶هزار و ۶۶۵ نفر می‌باشد سرانه عضویت۷ نفر به نسبت جمعیت استان می‌باشد و به ازای هر ۱۰۰ نفر ۱۶۱ نسخه کتاب موجود است.
مدیرکل کتابخانه‌های استان سمنان تعداد صندلی‌های مطالعه استان را ۳هزار و ۳۵۰ عدد عنوان کرده و خاطرنشان کرد: سرانه منابع کتاب ۲ نسخه می‌باشد یعنی به ازای هر نفر ۲ کتاب وجود دارد.
شاه حسینی با اشاره به اینکه متاسفانه وضعیت مطالعه استان همانند استان‌های دیگر رضایت بخش نمی‌باشد، تصریح کرد: منابع کافی و به روز در کتابخانه‌ها وجود ندارد.
وی تصریح کرد: استان سمنان ۷۲ کتابخانه عمومی دارد که ۵۱ کتابخانه آن نهادی و ۲۱ کتابخانه مشارکتی و مستقل می‌باشند.
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان سمنان یکی از شاخصه‌های رشد و توسعه‌ی فرهنگی در هرجامعه را میزان مطالعه و کتابخوانی عنوان کرد و ابراز کرد: ترویج مطالعه شامل سطوح خرد و کلان است. اگر از سطح کلان به آن نگاه کنیم، راهبردی ملی و نیازمند توجه و برنامه‌ریزی برای حلقه‌های گوناگون مطالعه است. این حلقه‌ها شامل تألیف، نشر، برپایی و تجهیز کتابخانه‌های عمومی و… است یک سوی این حلقه، دسترسی به کتاب‌های مناسب و ایجاد انگیزه برای کتابخوانی است.
شاه حسینی با اشاره به کتابخانه‌های شهرستان‌های استان تعداد آنها را به تفکیک بدین شرح عنوان کرد: آرادان و میامی ۳ کتابخانه، دامغان ۱۲، سمنان ۱۵، شاهرود ۲۳، گرمسار و مهدیشهر ۶، سرخه ۴ کتابخانه دارا می‌باشند.
وی با بیان اینکه کتابخانه منوچهری واقع در میدان فرهنگ دامغان قدیمی‌ترین کتابخانه دامغان است، اظهار کرد: این کتابخانه دارای قدمت ۵۰ ساله می‌باشد.
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان سمنان افزود: اعضای فعال کتابخانه‌های شهرستان دامغان ۵ هزار نفر و تعداد منابع بیش از ۱۷۰ هزار جلد است.
شاه حسینی در ادامه با اشاره به اینکه در شهرستان مهدیشهر ۴ کتابخانه نهادی و ۲ کتابخانه مشارکتی فعالیت می‌کند، ابراز کرد: مجموع کتب شهرستان مهدیشهر ۹۲ هزار نسخه کتاب می‌باشد که با توجه به جمعیت ۴۰ هزار نفری مردم شهرستان مهدیشهر، به ازای هر نفر ۲ کتاب در کتابخانه‌ها موجود می‌باشد.
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان سمنان افزود: در طی این یک سال از ۶۸ عنوان کتاب رونمایی شده است همچنین از ۵۸ نویسندگان این کتاب‌ها تجلیل به عمل آمده است.
وی در ادامه با بیان اینکه ۲۲۵ برنامه نشست کتابخوان در استان برگزار شده است، تصریح کرد: این نشست با حضور ۷ هزار نفر بود و بیش از یک هزار و ۵۷۵ کتاب در این جلسات معرفی شد.
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان سمنان با تاکید براینکه یقینا اینگونه نشست‌ها موجب آگاهی بخشی مردم می‌شود، گفت: نشست کتابخوان با هدف اشتراک گذاری کتاب‌های خوانده شده و معرفی کتاب‌های مفید و ترویج مطالعه کتاب می‌باشد.
شاه حسینی در ادامه بحث پیرامون برنامه‌های این هفته گفت: به منظور جذب بیشتر افراد کتابخوان و پژوهشگر بخش‌های گوناگونی در کتابخانه مرکزی سمنان راه‌اندازی می‌شود.
وی از افتتاح سه بخش مشاهیر، نابینایان و آثار مؤلفین سمنانی در کتابخانه مرکزی سمنان خبر داد و گفت: برای بخش نابینایان کتابخانه مرکزی ۸ هزار و ۲۰۰ کتاب گویا تهیه شده است.
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان سمنان در خاتمه با بیان اینکه کمبود اعتبارات مشکل اساسی این اداره کل می‌باشد ابراز کرد: تنها نیم درصد درآمد شهرداری‌ها به کتابخانه‌ها تعلق دارد که این مبلغ در اکثر مواقع با تاخیر واریز می‌گردد و یقینا عدم وجود بودجه کافی باعث به تعویق افتادن احداث کتابخانه‌ها و طرح‌های مد نظر خواهد شد.
شاه حسینی با بیان اینکه تعداد کتابخانه‌ها در سطح استان کافی نیست، گفت: امسال ۷۸ هزار عنوان به کتابخانه‌های استان سمنان اضافه شده است، اما این مقدار کتاب کافی نیست، همچنین کتابخانه‌های موجود در سرخه و مهدیشهر فرسوده شده است و بی‌شک همین امر موجبات بی‌رغبتی علاقمندان به کتاب را فراهم می‌آورد.
فضای مجازی هرگز جای کتاب را نمی‌گیرد
حمید رضا نظری حکمت یکی از پژوهشگران و نویسندگان استان سمنان با اشاره به اینکه سرانه مطالعه در کشورها به رشد فرهنگی آنها و به طور گسترده‌تر به توسعه انسانی در هر کشور مربوط می‌شود، یادآور شد: به‌طور حتم کتاب به‌عنوان ارزشمندترین و گرانمایهترین سرمایه معنوی و پیشرفت فکری بشر است.
وی با تاکید بر اینکه مطالعه در همه ابعاد زندگی بشر تأثیرگذار است و سبب پیشرفت و تعالی جامعه در زمینه‌های مختلف می‌شود بیان کرد: بهره گیری صحیح از تلویزیون و رایانه در ترویج فرهنگ مطالعه موثر است و علیرغم پیشرفت ارتباطات در رسانه و تکنولوژی اطلاعات هیچ چیز جای مطالعه کتاب را نمی‌گیرد و این رسانه جایگاه خودش را دارد، بسیاری از مطالب که در فضای مجازی مطرح می‌شود منشأ اول آن از کتاب است زمانی که ریشه و منشأ شناخته شده ما باید به اصل آن نگاه کنیم.
این پژوهشگر با بیان اینکه فرهنگ مجازی هرگز جای کتاب را نمی‌گیرد، تصریح کرد: کتاب فضای خودش را دارد و باید برنامه ای داشته باشیم که فضای مجازی و کتاب مکمل هم باشد نه متضاد هم، باید فرزندان را تشویق کنیم هم در دنیای مجازی و هم در دنیای حقیقی، مطالعه داشته باشند.
نظری حکمت با بیان اینکه همه باید در زمینه ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی وارد میدان شوند و سهم خود را انجام دهند ابراز کرد: وجود کتابخانه‌ها به‌عنوان یک زیرساخت و بستر فرهنگی مناسب همیشه در ارتقاء سطح آگاهی مردم جامعه مهم است.
وی ضمن تاکید بر این که برای انجام هر کاری باید فرهنگسازی کنیم و ترویج فرهنگ مطالعه هم نیاز به فرهنگسازی دارد اظهار داشت: باید فرزندان را به مطالعه عادت دهیم و نقش آموزش و پرورش در زمینه ترویج فرهنگ مطالعه بسیار موثر است. نظری حکمت بیان کرد: اقوام و مللی که با مطالعه مأنوس بوده و کتاب و کتابخوانی در میانشان رواج بیشتری داشته است، توانسته اند فرهنگی ماندگارتر و پویاتر از خود به جای بگذارند و میراث فرهنگی و گنجینه‌های معارف و دستاوردهای عالمان و فرهیختگان خود را به نسل‌های دیگر منتقل کنند.وی ضمن بیان اینکه هر گامی را که فرهیختگان، کتابخوانان، روزنامه نگاران، اهل قلم و خبرگزاری‌ها در زمینه ترویج مطالعه بردارند موجب رونق فرهنگ کشور می‌شود خاطرنشان کرد: فرهنگ محوری‌ترین برگ هویتی یک ملت محسوب می‌شود و یکی از راه‌های مهم توسعه فرهنگی اهمیت دادن به مساله کتاب، کتابخوانی و ترویج مطالعه در جامعه خصوصا در میان جوانان و نوجوانان است.
