آب‌انبارها در سراسر کشور، به لحاظ موقعیت قرارگیری به دو دسته تقسیم می‌شوند. یک دسته، آبانبارهای بزرگ شهری هستند و دسته دیگر، آبانبارهای محله‌ای. آب‌انبار ناسار و آب‌انبار کاشفی(که تخریب شد و از بین رفت!) نمونه‌هایی از آبانبارهای شهری هستند. گونه دیگر آب‌انبارها در محل‌هایی بنا می‌شده که جمعیت بیشتری در آن محل‌ها رفت و آمد می‌کردند؛ مثل بازار.
در بازار سمنان ۴ آب‌انبار وجود دارد از جمله آب‌انبار ناسار، آب‌انبار مسجد صاحب‌الزمان(عج)، آب‌انبار کوچک تکیه پهنه که متأسفانه اکنون به مغازه تبدیل شده! افزون بر این در محله‌ها هم آب‌انبارهایی وجود داشت مثل آب‌انبار کهنه‌دژ، آب‌انبار قلی در ملاقزوینی، آب‌انبار چوبسمجد و آب‌انبار پاچنار. در کنار امامزاده‌ها و گورستان‌ها نیز آب‌انبار وجود داشت؛ مثل آب‌انبار مجاور امامزاده علی‌بن‌جعفر(ع) که خرابش کردند، آب‌انبار امامزاده علویان، آب‌انبار زین‌الدین و آب‌انبار قاضی.
از طرفی به طور کلی آبانبارهای سمنان را به دو دسته تقسیم می‌کنیم؛ نخست آبانبارهای بزرگ عمومی و دوم آبانبارهای خصوصی. آبانبارهای خصوصی معمولا در خانه‌ها بنا می‌شد. این بناها نیز خود به دو دسته تقسیم می‌شدند؛ نخست مزمبل که دارای پاشیر بود. این آب‌انبارها کوچک بودند و با ۶ تا ۱۰ پله به پای شیر و محل برداشت آب می‌رسیدند؛ مثل آب‌انبار خانه ترابی در ملاقزوینی یا آب‌انبار عمارت بادگیر که متأسفانه آن را کور کردند و اتاقی بر آن ساختند.
نوع دوم هم شیر نداشت و مثل برکه از آن آب برمی‌داشتند که سمنانی‌ها به آن خوت می‌گفتند. این آب‌انبارها در بخش جنوبی خانه‌ها ساخته می‌شد و در خانه‌ها نیز باز بود تا همسایه‌ها هم آب بردارند. درباره آبانبارهای عمومی، آبی که از گل‌رودبار وارد استخرهای چندگانه می‌شد، در این آب‌انبارها هم تقسیم می‌شد.
قدیمی‌ترین آب‌انبار سمنان کدام آب‌انبار است؟
آب‌انبار قلی قدیمی‌ترین آب‌انبار سمنان است که در سال ۹۱۲ هجری قمری یعنی در دوره صفویه بنا شده و متأسفانه کتیبه آن به سرقت رفته است. آب‌انبار پاچنار نیز در سال ۱۲۴۳ یعنی در دوره فتحعلیشاه و همزمان با احداث مسجد امام بنا شده است. آب‌انبار ناسار در سال ۱۲۷۴ در زمان ناصرالدین‌شاه بنا شده است. آب‌انبار تدین یا کارخانه در بلوار قدس در سال ۱۳۱۰ و در زمان رضاشاه ساخته شده و آب‌انبار توکلی در خیابان شهید باهنر نیز مربوط به زمان پهلوی است.
آب‌انبار کاشفی نیز از آبانبارهای قدیمی بود که با بلوار شدن خیابان سعدی، آن را خراب کردند؛ احتمالا این آب‌انبار مربوط به اواخر پهلوی اول و اوایل پهلوی دوم بوده است.
یکی از قدیمی‌ترین آبانبارهای ساخته‌شده در جهان، مربوط به شهر «اور» در عراق و متعلق به بیش از ۲۵۰۰ سال پیش بود. قدیمی‌ترین آب‌انبار ایران نیز مربوط به شهر «اونتاش گال» در چغازنبیل بود که در حدود ۲۵۰۰ سال قبل ساخته شده بود. در دوره آلبویه نیز آب‌انباری در قلعه استخر ساخته شد که بیست ستون داشت. در دوره سلجوقی، صفویه(فراوان) و در دوره‌های زندیه و قاجاریه نیز آب‌انبارهایی در شهرهای مختلف ساخته شده است.
آثاری از آبانبارهای پیش از دوره صفوی در سمنان باقی نمانده است
از دیگر آبانبارهای قدیمی می‌توان به آب‌انبار امامزاده رکن‌الدین یزد اشاره کرد که مربوط به دوره ایلخانی است. در سمنان نیز با توجه به نظام سنتی تقسیم آب، حتما آبانبارهای قدیمی وجود داشته است؛ منتها آثاری از آبانبارهای مربوط به پیش از دوره صفوی در سمنان باقی نمانده است. متأسفانه مرمت برخی ابنیه نیز با تخریب‌هایی همراه بوده است.
وقتی اقلیم بر معماری آب‌انبارها تأثیر می‌گذارد
وقتی قائل هستیم که ۶۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، آب‌انبارهایی در قسطنطنیه ساخته شده است؛ این یعنی منبع الهام در طول تاریخ موجود بوده است. در دیگر مناطق، اقلیم‌ها بر معماری آب‌انبارها تأثیر گذاشته است؛ بر این اساس آبانبارهای شمال کشور و مناطق کوهستانی با آبانبارهای مناطق کویری تفاوت دارند. حتی معماری برخی از آبانبارهای استان فارس با معماری مناطق کویری تفاوت دارد.
شهرداری‌هایی که به تخریب آب‌انبارها دست می‌برند!
معماری آبانبارهای دامغان و شاهرود نیز شبیه معماری آبانبارهای مناطق کویری است و ویژگی‌منحصربفردی ندارد. شهرهای کویری با توجه به وسعت و جمعیتشان ده‌ها آب‌انبار داشته‌اند. پس از لوله‌کشی آب، بسیاری از این آب‌انبارها را خراب کردند. متأسفانه و متأسفانه تخریب آب‌انبارها تا امروز هم ادامه دارد. گاه شهرداری‌ها برای ساخت و ساز شهری یا خیابان‌کشی دست به تخریب آب‌انبارها می‌برند و گاه خود مردم آب‌انبارها تخریب می‌کنند! مثل آبانبارهای کاشفی و میرمحمدخانی.
آیا آب‌انبارها در گذشته استفاده استراحتگاهی یا تفریحی هم داشته‌اند؟
استراحتگاهی بله اما تفریحی نه. در کنار سردر ورودی آب‌انبار دو سکو وجود داشت. کسانی که از داخل آب‌انبار آب می‌آوردند برای این که نفسی تازه کنند روی این سکوها می‌نشستند. پیرمردها و پیرزن‌ها هم روی این سکوها می‌نشستند و گپ می‌زدند. منتها آب‌انبار ناسار یک ویژگی خاص دارد؛ در ارتفاع حدودا ده متری آب‌انبار یک غلام‌گردش وجود دارد.
سکوهایی نیز در آب‌انبار ناسار وجود داشت که اکنون تخریبش کرده‌اند؛ مردم روی این سکوها و در خنکی آب‌انبار می‌نشستند و استراحت می‌کردند.
.
