با شروع فصل سرما و استفاده از وسایل گازسوز، هرساله تعداد زیادی از هموطنان جان خود را در اثر مسمومیت با منوکسیدکربن از دست میدهند. این گاز، گازی است بیبو و بیرنگ و بهطور ظاهری قابل مشاهده نیست و در اثر سوخت ناقص مواد سوختی و عموما در فضای بسته ایجاد میشود.
در اثر احتراق هر نوع ماده سوختنی بهخصوص در محیطهای دربسته و فاقد اکسیژن ممکن است این گاز تولید شود. گازی بسیار سمی بیرنگ و بیبو که به علت عملکرد نامناسب وسیله گرمایشی (در اثر) سوخت ناقص، نصب نادرست یا استفاده ناصحیح از آن ایجاد میشود. غلظت منوکسید در مقادیر بسیار پایین نیز برای انسان خطرناک و کشنده است. تمام وسایل گازسوز یک قاتل بالقوه هستند، حتی اگر تولیدکنندگان وسایل گازسوز بارها و بارها تبلیغ کنند که این وسایل خطری ندارند!
آنچه باید در برخورد با شرایط گاز گرفتگی بدانیم و به آن عمل کنیم: هوشیار باشیم چون: حادثههای بد، ناگهان و فقط یک بار رخ میدهند و قابل جبران نیستند. با توجه به فصل سرما و استفاده بیشتر خانوادهها از وسایل گرمایی گازسوز، خانوادهها باید از علایم شایع گازگرفتگی مطلع باشند و در صورت مشاهده این علایم، اقدامات اولیه را انجام دهند. گیجی، کرختی مزمن، سردرد ناگهانی و بدون دلیل از علایم شایع گاز گرفتگی است که افراد سالم به دلیل این که این علایم دیرتر در آنها بروز میکند باید کاملا هوشیار بوده و با مشاهده این علایم، در افرادی که حساستر هستند، سریع اقدامات اولیه را انجام دهند. در شرایط عادی که نفس میکشیم اکسیژن توسط گلبولهای قرمز به همه اعضای بدن میرسد اما منوکسیدکربن میتواند با قدرت بسیار زیادی به گلبولهای قرمز چسبیده و به راحتی جدا نشود، همین امر باعث میشود که اکسیژن به سلولهای بدن بهخصوص قلب و مغز نرسد و به همین ترتیب اثرات مسمومیتی خود را نشان دهد.
علایم گازگرفتگی بستگی به میزان منوکسیدکربن موجود در فضای حادثه دارد در ابتدا علایم به صورت خفیف است و به صورت گیجی، کرختی مزمن و درواقع علایمی شبیه یک آنفلوآنزا خود را نشان میدهد که افراد در مواجهه با چنین علایمی، باید به وجود گاز منوکسیدکربن در فضا شک کنند. علایم مسمومیت حاد با این گاز شامل سردرد، سرگیجه، تهوع و استفراغ، بیهوشی، تشنج و اغماست. در بیماران مبتلا به ناراحتیهای قلبی ممکن است تشدید بیماری یک علامت هشدار دهنده باشد. یکی از مهمترین اعضای بدن که به اکسیژن نیاز دارد، مغز است، این علایم به تدریج به صورت سردردهای ناگهانی شبیه میگرن بروز میکند و اگر تشدید شود میتواند فرد را دچار دردهای شدیدتر مثل تشنج، ضعف، بیحالی شدید و نهایتا حالت کما کند. عوارض قلبی مانند اختلال در عملکرد عضلات قلب و نارسایی کلیه و در سایر موارد تغییر در رنگ پوست، از علایم مسمومیت با گاز منوکسیدکربن است.
در صورت مشاهده علایم گاز گرفتگی چه اقداماتی باید صورت گیرد؟
بهترین کار در مواجهه با فرد مسموم شده با گاز این است که با حفظ خونسردی فرد را از شرایطی که دچار مسمومیت شده خارج و درها و پنجرهها را سریع باز کنید و اجازه دهید اکسیژن کافی به او برسد. باید از تجمع در کنار مریض جدا خودداری کنید زیرا این عمل از رسیدن سریع اکسیژن به فرد جلوگیری میکند. لباس تنگی را که مانع رسیدن تنفس مناسب به فرد میشود به سرعت آزاد کنید و با ١١۵ تماس گرفته و اجازه دهید تا آنها، اقدامات اولیه مناسب را انجام دهند. البته باید توجه داشت این اقدامات زمانی تأثیرگذاراند که فرد مدت زمان کمی را در مواجهه با گاز باشد. در بسیاری از موارد که افراد در خواب هستند و مدت زمان طولانی با گاز منوکسیدکربن قرار دارند، غلظت این گاز سبب آسیب مغزی شدید بر فرد و منجر به یک آسیب برگشتناپذیر و مرگ مغزی میشود. افرادی که به مصدومان کمک میکنند، خود نیز در معرض گازگرفتگی قرار دارند، توصیه میشود: بلافاصله در بدو ورود، درها و پنجرهها را بازکرده و به تهویه مناسب هوا کمک کنند. اولین برخورد با مصدوم هوشیاری که به مسمومیت با گاز منوکسیدکربن دچار شده است، انتقال فرد گاز گرفته شده به محیط باز با هوای تازه است که در آن محیط هوا جریان دارد. میزان، شدت و وخامت گاز گرفتگی به عوامل متعددی چون مدت زمان قرارگیری در برابر گاز، سن مصدوم نوزاد، سالمند یا فرد جوان، ابتلا به انواع بیماریهای ریوی نظیر آسم و… بستگی دارد و سردرد و سرگیجه از نخستین نشانهها و علایم مسمومیت با گاز منوکسیدکربن است. احساس صدا در گوش، ضعف، سستی و بیحالی، احساس خفگی و در موارد شدیدتر کبود شدن انگشتان و لب از دیگر علایم مسمومیت با گاز منوکسیدکربن است و پس از انتقال فرد مصدوم به محیط آزاد باید هر آنچه سبب انسداد، فشار و خفگی میشود نظیر کمربند، کراوات و لباسهای تنگ را باز کرد و برای تنفس راحتتر مصدوم را در وضع نشسته یا نیمه نشسته قرار داد. در مصدومان بیهوش خطر برگشت مواد به نای و آسپیراسیون وجود دارد، به همین علت، این افراد باید به پهلوی چپ خوابانده شوند. افراد مسموم با گاز سمی منوکسیدکربن نباید در محیط سرد نگهداری شوند، تجویز دارو یا احیای قلبی- ریوی در صورت ایست قلبی باید با توصیه پزشک انجام شود.