سمنان یکی از شهرهای چهاردهمین ایالت تاریخی”ورن” از تقسیمات شانزده گانه اوستایی در دوران باستان بوده است.در دوره های بعد از اسلام سمنان جزو سرزمین “قومس”(کومش) به شمار می‌آمد . برخی از محققان و مورخان این شهر را جزو ایالتهای مادها و برخی دیگرجزو ایالتهای پارتها به حساب می آوردند. این شهرستان در ۲۰۵ کیلومتری شرق تهران و برسر راه تهران به خراسان واقع شده است.
سفال و سرامیک در سمنان از رونق خوبی برخوردار است و به همراه سوغاتی‌هایی چون نان سنتی، شیرمال، کماچ، و … می توانند توشه راه مسافران باشد.
موزه گرمابه پهنه سمنان: موزه گرمابه پهنه سمنان در سال ۸۵۶ ه. ق به عنوان گرمابه ساخته شد که به دلیل استحکام بنا تا سال ۱۳۵۵ همچنان به عنوان گرمابه مورد استفاده مردم قرار می‌گرفته، این گرمابه از سال ۱۳۷۷ به صورت یک موزه محلی گشایش یافت. موزه گرمابه پهنه سمنان علاوه بر اینکه محلی برای نمایش آثار تاریخی است، دارای بخش‌های دیدنی از جمله هشتی ورودی، سربینه(رختکن)، گرمخانه و خزانه های آب سرد و گرم است. گرمابه پهنه در محله اسفنجان از محلات بسیار قدیمی شهر سمنان با قدمتی پیش از اسلام در تکیه پهنه واقع است، این حمام از شمال و غرب به مسجد جامع و از جنوب به امامزاده یحیی(ع) و از شرق به معبر پشت بازار و تکیه پهنه منتهی می‌شود.این حمام تاریخی دارای ورودی مجزا برای زنان و مردان، هشتی، رختکن، خزینه و … است./ آدرس: خیابان امام-بازار شیخ علاءالدوله – ضلع غربی تکیه پهنه
مسجد جامع سمنان: مسجد جامع سمنان یکی از مساجد بسیار قدیمی کشوراست که سابقه ساخت آن به دوره سلجوقی می‌رسد . این بنا یکی از مساجد تک ایوانی است که دارای دو ورودی است .این بنا دارای سه شبستان می باشد . شبستان شرقی ستون ها مدور و طاقهای جناغی و ورودی آن مربوط به دوره قاجار می باشد مناره زیبایی آن در حدود ۳۲ متر ارتفاع دارد و با گره چینی آجری مزین گشته و همچنین با آیاتی از کلام الله مجید به خط کوفی مزین گشته است .شبستان جنوبی همانند شبستان شرقی است و با طاق های جناغی و کاسه پوش یا چهاربخشی پوشیده شده و موسوم به شبستان چهلستون می باشد.این شبستان که مربوط به دوره سلجوقی می باشد در قسمت زیرزمین خود نیز شبستانی با ستون چهارگوش قرار دارد. ایوان این مسجد مربوط به دوره تیموری است و ارتفاع آن حدود ۲۵ متر است و گنبد اصلی که در پشت این ایوان قرار دارد مربوط به دوره سلجوقی است.این بنا به شماره ۱۶۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است ./ آدرس: خیابان امام- داخل بازار شیخ علاءالدوله – ضلع غربی تکیه پهنه.
مسجد امام سمنان: این مسجد یکی از مساجد چهارایوانی دوره قاجار و نمونه ای کامل از لحاظ معماری این دوران می باشد . مسجد امام در زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است. عناصر تشکیل دهنده مسجد را ایوانهای متعدد، شبستان‌های وسیع ، حجرهها و کاشیکاری های زیبا و هفت رنگ تشکیل می دهد. ارتفاع ایوان غربی مسجد امام ۵/۱۹ متر می باشد و بزرگتر از ایوانهای دیگر مسجد ساخته شده و مزین به کاشی کاری ها و کتیبه های کوفی بنایی و ثلث است. ارتفاع ایوان شرقی ۱۸/۵ متر، ارتفاع دو ایوان رو به شمال و رو به جنوب هر یک ۱۱متر است. در بالای همه ایوانها سوره های مبارک قرآنی و اسم خاقان فتحعلی شاه و تاریخ بنا برروی کاشی نقش بسته است ./آدرس:مرکز شهر سمنان- ضلع جنوبی خیابان امام- روبه روی میدان تیر انداز.
خانه تدین: خانه تدین از خانه‌های با ارزش بنا شده در دوره قاجار است که به صورت دو بخشی بیرونی و اندرونی شامل قسمت های تابستانی و زمستانی و همچنین تعدادی اتاق کوچک و بزرگ می باشد. بنای فعلی خانه تدین اکنون به عنوان محل اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری شهرستان سمنان مورد استفاده قرار گرفته است. بادگیری بلند نیز زینت بخش این بنای تاریخی است. /آدرس: خیابان طالقانی-نرسیده به چهار راه مازندران-جنب بانک مسکن
خانه کلانتر: خانه کلانتر در اواسط دوره قاجار بنا شده و در قسمت جنوبی سمنان در محله اسفنجان و در نبش میدان ابوذر (پاچنار) واقع است.این بنا متعلق به خانواده رجبی (کلانتر وقت سمنان ) بوده و دارای یک حیاط مرکزی و باغچه و فضاهایی از جمله راهرو، اتاق‌های تابستانی و زمستانی، بادگیر و …. است.این بنا دارای یک بادگیر بلند و منحصر به فرد در روی قسمت جنوبی است که از روی سقف قسمت تابستان نشین بیرون آمده است. خانه کلانتر به شماره ۱۷۸۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است./آدرس: خیابان طالقانی، محله اسفنجان ، نبش میدان ابوذر (پاچنار).
خانه طاهریان: این خانه تاریخی درمحله اسفنجان درجنوب غربی شهر سمنان قرار دارد. این خانه در سال ۱۳۴۶هـجری قـمری ساخته شده است. سبک و سـیاق این بنا یادآور معمــاری اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی است . این خانه به شماره ۳۱۰۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
امامزاده یحیی بن موسی(ع): این بنا آرامگاه امامزاده یحیی فرزند امام موسی کاظم(ع) و برادر حضرت رضا(ع) است.مجموعه این آرامگاه که ساخت آن به دوره ایلخانیان برمی‌گردد، شامل صحن وسیع،ایوانی رفیع، گنبدی بزرگ و حرمی زیباست./ آدرس: سمنان- محله اسفنجان- گوشه جنوب غربی تکیه پهنه.
تکیه پهنه: این تکیه در دوره قاجار ساخته شده است. این تکیه زیبا از جنوب شرق به وسیله راهروی باریک و مسقف به مسجد امام و از شمال غربی به مسجد امام و از شمال غربی به مسجد جامع و حمام پهنه از جنوب غربی به امام زاده یحیی (ع) و از سمت شرق به تیمچه حضرت راه دارد. در گذشته سقف تکیه پوشیده نبوده اما گویا در دوره پهلوی سقفی از کلاف های چوب و فلزی به صورت شیروانی برای تکیه تعبیه می کنند. تکیه در دو طبقه ساخته شده که طبقه اول را مغازه ها و حجرهها تشکیل می‌‌دهد و طبقه دوم که خاص طبقه اشراف و بانوان بوده است به صورت ایوان می باشد و در ایام محرم و تعزیه خوانی برای تماشای مراسم از آن استفاده می کردند. دور تا دور و سر مغازه ها و ایوانها کاشی کاریهای زیبایی ساخته شده است. /آدرس: این تکیه در انتهای راسته بازار پایین (بازارحضرت ) و مجاور امامزاده یحیی (ع) قرارگرفته است .
تکیه ناسار: این تکیه از نظر فرم و شکل ظاهر بسیار شبیه به تکیه پهنه می باشد به جز آنکه در چند سال اخیر در وسط آن حوضی بزرگ ساخته شده است . طبقه پائین تکیه را تعدادی مغازه های تشکیل می دهد و طبقه بالای آن ایوانهایی برای تماشای مراسم تعزیه می باشد. در بخش جنوبی تکیه ناسار یکی از بهترین و بزرگترین نمونه های آب انبار سمنان به نام آب انبار ناسار قرار دارد که با پله های متعدد به محل برداشت آب منتهی می‌شود. سقف تکیه پوشیده است و یک شیروانی بزرگ و قرمز رنگ با پنجره های مشبک سبز بر روی آن ساخته شده است.
بازارشیخ علاءالدوله: این بازار یکی از کهن ترین بازارهای استان سمنان است که تاریخ بنای آن را به دوران ایلخانیان و پیش از آن منتسب می دانند. بنای بازار به وسیله شیخ علاءالدوله سمنانی از عارفان مشهور ایران در قرن هفتم و هشتم ه. ق و همزمان با بنای شبستان شیخ علاءالدوله مسجد جامع ساخته شده است . این بازار به دلیل اینکه در قدیم به گورستان قدیمی علمدار متصل بوده است به بازار مرده‌ها نیز شهرت دارد. بازار دارای طاق های ضربی بلند است و سرتاسر آن با آجر کاری زیبا پوشیده است.
بازار بزرگ: این بازار زیبا از بناهای دوره قاجار است. نور داخل بازار به وسیله نورگیرهای شیشه ای بزرگی که بر بالای هر طاق ساخته شده تامین می شود. عناصر کالبدی بازار سمنان را کاروانسرا، حمام، مسجد ، تیمچه و تکیه تشکیل می‌دهند . سردر شمالی بازار، آجر کاری شده و دارای پایه‌های سنگی و پشت بغل های زیبای کاشیکاری است. کتیبه ای از کاشی لاجوردی که قسمتی از سوره مبارکه (اقراء) به خط ثلث را در بر دارد بر بالای سردر به چشم می خورد. بازار جنوبی یا بازار حضرت از خیابان امام خمینی شروع و به تکیه بزرگ پهنه و محله اسفنجان ختم می‌شود . سر در شمالی بازار حضرت مشابه سردرشمالی بازار جنوبی است . بازار طوری ساخته شده که در تابستان خنک و در زمستان نسبتا گرم می باشد. لازم به ذکر است راسته بازار شهر و بازار حضرت کنونی در اصل به هم متصل بوده و راسته بازار اصلی شهر را تشکیل می داده است ولی در زمان پهلوی اول به دلیل خیابان کشی و شهرسازی آن دوران، بازار بزرگ به وسیله خیابان امام خمینی(ره) فعلی به دو قسمت تقسیم شده است که اکنون به آن بازار شمالی و بازار جنوبی یا بازار حضرت می گویند. این مکان از امکان تجاری بسیار مهم گذشته و حاضر سمنان است./آدرس: بازار سمنان از خیابان شهدا شروع و تا خیابان امام خمینی(ره) ادامه می‌یابد.
دروازه ارگ سمنان: این بنا در اواخر دوره قاجاریه ساخته شده است. قسمت شمالی بنا دارای کاشیکاری زیبا با نقوشی از جمله نبرد رستم و دیو سپید ، سربازان قاجار، توپ جنگی و آرم شیر و خورشید است. /آدرس: خیابان طالقانی- میدان ارگ
کویر دلازیان سمنان: در شمال کویر مرکزی ایران (دشت کویر) و جنوب روستای دلازیان قرار دارد. روستای دلازیان در هشت کیلومتری جنوب سمنان قرار دارد.در قسمت عمده کویر پوشش گیاهی بسیار ضعیف و عمدتا گیاهان خشکی پسند و شور پسند قابل مشاهده است.
منطقه آهوان: در اطراف آهوان چند روستای پایکوهی معروف به “کلاته” وجود دارد که با باغ‌ها، کشتزارهای مختلف و استخرهای آبیاری مناظر زیبایی را خلق می‌کند. در کنار جاذبه‌های طبیعی، وجود دو کاروانسرا یا رباط تاریخی به نام “رباط سنگی انوشیروانی” و “کاروانسرای شاه عباسی” بر اهمیت این منطقه افزوده است. زمان ساخت کاروانسرای سنگی(رباط انوشیروانی) به سال‌های ۴۲۰ تا ۴۲۱ ه. ق و ساخت کاروانسرای شاه عباسی به سال ۱۰۹۷ ه. ق در دوره صفویه بر می‌گردد./آدرس: جاده سمنان دامغان-حدود ۳۰ کیلومتری سمنان و ۷۸ کیلومتری غرب دامغان .
پیغمبران: در شمال شرق شهرسمنان و در ادامه راه شوسه ای که روستاهای جنوبی البرز در شمال سمنان را به این شهر وصل می کند، منطقه زیارتی و سیاحتی «پیغمبران » قرار دارد. بر اساس اطلاعات موجود در این مقبره “سام” و “لام” از فرزندان نوح پیغمبر مدفون هستند و آب و هوای معتدل و پوشش گیاهی و جانوری منطقه، جاذبه زیارتی منطقه را به عنوان محور گردشگری آن تکمیل می‌کند./آدرس:شمال شرق شهر سمنان، در ۲۱ کیلومتری جاده اصلی تهران – مشهد.
قلعه‌های سارو: قلعه‌های سارو شامل دو قلعه بسیار محکم و تسخیرناپذیر است که در ۱۰ کیلومتری شمال شرقی سمنان در منطقه‌ای کوهستانی به نام سارو واقع شده‌اند. قلعه شمالی (ساروی کوچک) بر اثر گذشت زمان و بروز سوانح طبیعی و کندو کاوهای افراد گنج‌یاب تا حدودی تخریب شده است. قلعه جنوبی (ساروی بزرگ) یکی از مهم‌ترین قلعه‌های دفاعی شرق ایران است که به نظر می‌رسد از سه طبقه تشکیل شده است. طبقه اول جای چهارپایان، طبقه دوم محل سکونت رعایا و طبقه سوم که دارای معبد و حمام می‌باشد محل سکونت سربازان مدافع قلعه و بزرگان قلعه بوده است. از موارد جالب توجه در این قلعه انتقال آب چشمه کلاته سارو به بالای قلعه بوده است که به وسیله تسطیح زمین انجام گرفته و در نتیجه آب چشمه‌ای که در حدود چند صد متر از قلعه پایین‌‌تر است، با این تدبیر به بالای قلعه برده شده و مورد استفاده قرار می‌گرفته است. تاریخ ساخت این قلعه‌ها به قبل از اسلام و دوره اسلامی بر می‌گردد. این قلعه ها توسط گروه اسماعیلیه مورد استفاده قرار می‌گرفته اند.
