آیین های نوروزی در این استان به دو بخش پیش و پس از نوروز تقسیم می شود:
نوروزخوانی:
یکی از آداب استقبال از نوروز در استان سمنان نوروزخوانی است، این آیین که درگذشته رواج بیشتری داشته بیشتر از نیمه دوم اسفندماه آغاز می شود.
نوروزخوانان بصورت فردی و یا درگروه های دو و سه نفره در محله های شهر و روستا گردش کرده و با خواندن ابیاتی فرارسیدن نوروز باستانی را نوید می‌دهند.
صدسلام وسی علیک صاحب خانه سلام علیک
سلام من بگیرعلیک ازجانب مُلا بیگ
نوروزسلطان آمده گُل درگلستان آمده
مژده دهیدبه دوستان نوروزسلطان آمده
بهارآمد، بهارآمدخوش آمد علی باذوالفقارآمدخوش آمد
نکته جالب اینجاست که درمیان ابیات و اشعار نوروزخوانی در استان سمنان، مضامینی در ارتباط با مدح مولا علی (ع)و دیگر امامان وجود دارد.
مرسوم است که صاحبخانه اقلامی چون برنج،شیرینی،نقل،گردو و یا وجه نقد به نوروز خوانان هدیه داده و وی نیز در مقابل برای سلامتی اهل خانه و برآورده شدن حاجات آنان دعا می‌کند.
کاشت سبزه:
یکی دیگر از آیین های استقبال از بهار در استان سمنان، رویاندن دانه گندم ،جو، عدس، شاهی و…. برای تهیه سبزه نوروزی است،زنان کدبانو سبزه را در ظروف مختلف و یا بر روی کوزه های گلی سبز می کنند. در شهر سمنان و برخی دیگر نقاط نهادن پیاز گُل نرگس، سیر و سُنبل در میان کوزه های حفره دار مرسوم است.
پخت سمنو:
از دیگر آیین های نوروزی در این استان پخت سمنو در روزهای پایانی سال است، آداب و رسوم مربوط به پخت سمنو در شهرهای سمنان و مهدیشهر به نسبت دیگر نقاط چشمگیرتر است.
کار تهیه سمنو اغلب با همیاری زنان فامیل و یا محله صورت می گیرد، برپایی مجلس روضه حضرت زهرا (س) و ذکر دعا و نیایش در هنگام پخت سمنو متداول بوده و بسیاری از خانواده‌ها نیز بنابر نذر خود همه ساله اقدام به پخت سمنو و تقسیم آن بین آشنایان و اهل محل می‌کنند.
خانه تکانی:
با نزدیک شدن سال نو اهالی اقدام به شستشو اثاثیه منزل ،فرش و… کرده و با پاکیزگی به استقبال از بهار طبیعت می روند.
در برخی نقاط شهری و روستایی این استان، زنان با تهیه دوغابی از گل قرمز و یا سفیدرنگ به تجدید نمای دیوارهای گلی خانه می‌پردازند.
درشهرمُجن، روستای هیکو و مناطق خطیرکوه، کالپوش،کوه زر و خوارتوران می توان تصاویر زیبایی از آیین استقبال از نوروز را در روزهای پایانی سال مشاهده کرد.
چهارشنبه سوری:
در غروب آخرین چهارشنبه سال نوجوانان با افروختن چند تَل آتش با شادی از روی آن پریده و می‌گویند: ‘زردی من از تو/ سرخی تو از من/ غم برو شادی بیا/ محنت برو روزی بیا/ نمد برو قالی بیا’
از دیگر آداب این شب رسم ‘فالگوش’ است که بنابر آن برخی افراد حاجت مند با فالگوش ایستادن درمحل گذر و یا سایر محل ها، براساس شنیده‌های خود برآورده شدن حاجت‌شان را تعبیر می‌کنند.
رسم ‘شال اندازی’ نیز در برخی روستاهای گرمسار و منطقه کالپوش شاهرود در این شب انجام می شود، برای این منظور جوانان شال خود را درخانه های اهل محل انداخته و به انتظار می‌نشینند، صاحب هر خانه با دیدن شال مقداری میوه، شیرینی، نقل و … در میان شال نهاده و به صاحبش می دهد.
در دیگر نقاط، جوانان با پوشاندن چهره خود و اجرای رسم ‘قاشق زنی’ به درخانه ها رفته وبا زدن مداوم قاشق به کاسه فلزی صاحب خانه را از حضور خود برای دریافت هدیه مطلع می‌کنند.
انجام بازی های محلی، شکستن کوزه به نشانه رفع بلا، پخت آش در آخرین چهارشنبه سال به نیت طلب حاجت و بخت گشایی و نیز تهیه سبزی پلو و یاخورش سبزی برای شام از دیگر آداب این شب درنقاط مختلف استان است.
عَلَفه (عرفه):
دربرخی نقاط استان اهالی دو شب مانده به آغاز سال نو را در اصطلاح عرفه (علفه) اموات نامیده و در این شب برای شادی روح درگذشتگان خود خیرات می کنند.
پخت نان روغنی موسوم به’ گولاچ’ و زیارت قبور دراین مناسبت متداول است، یک شب مانده به سال نو به نام علفه زنده ها نامیده شده و آداب خاصی دراین شب برگزار می شود.
شاهرودی ها باجمع کردن نوعی سبزی صحرایی برای شام علفهِ ‘شنگی پلو’ و در سمنان و دامغان زنان سبزی پلو و یا رشته پلو می پزند.
چیدن گیاهان صحرایی ازجمله شنگ، گندمک و سلمه از دیگر آداب این روز است، در شهر سرخه نیز پخت غذایی متشکل از هفت نوع ماده غذایی و در برخی نقاط با ۱۳ نوع، درشب علفه انجام می شود.
عیدانه(عیدونه):
یکی دیگر از آیین های نوروزی ارسال هدایا و عیدانه برای دختران نامزد دار و یا عقدی توسط خانواده داماد است.
برای این منظور تعدادی از زنان فامیل همراه با مجمع های حاوی کفش، روسری،چادر، کله قند قطعه ای طلا و…. با شادی و سرور به خانه دختر رهسپار شده و هدایا را تقدیم می کنند. تهیه و ارسال عیدانه داماد نیز توسط مادرعروس انجام می شود.
تحویل سال:
در لحظات پایانی سال مرسوم است که سفره هفت سین را درخانه گسترده و اقلام آن شامل سکه، سیب، سنجد، سماق، سبزه، سیر و سمنو را در میان سفره می گذارند.
در بسیاری از نقاط، اهالی علاوه بر موارد نامبرده سفره نوروزی خود را با نهادن آینه، قرآن، ظرف آب، نارنج، ماهی قرمز، شمع یا چراغ، نان محلی، انجیر خشک، نخود و کشمش، گردو و بادام، گلاب پاش، تخم مرغ رنگ شده، میوه، حلوا، نمک و گُل مزیّن می کنند.
سفره نوروزی غالبا در اتاق مهمانی گسترده شده و تا پایان تعطیلات برای پذیرایی از مهمانان مهیاست.
در برخی نقاط از جمله شاهرود عده ای از خادمان مساجد و تکایا اقدام به تهیه ‘آب دعا ‘ در ساعت پایانی سال می کنند.
برای این منظور آیات قرآن، اسماءالله و ذکر هفت سلام (سلام قولا من رب الرحیم، سلام علی نوح فی العالمین، سلام علی موسی و هارون، سلام علی آل یاسین، سلام علی ابراهیم، سلام علیکم طبتم فادخلوها خالدین، سلام علیکم طبتم بما صبرتم فنعم عقبی الدار)با مرکب زعفران بر روی سطح ظروف چینی تحریر شده و سپس در میان تشت آب فرو برده می شود، در اولین دقایق سال نو آب دعا به نیت تبرک و شفا بین حاضرین تقسیم می‌شود.
حضور پر شمار اهالی در امامزاده ها، اماکن مذهبی وگلزار شهدا در هنگام تحویل سال نیز در کلیه نقاط استان مرسوم است.
پس از حلول سال نیز افراد خانواده با یکدیگر دیده بوسی می کنند و با دعای خیر برای همگان بهار طبیعت را جشن می‌گیرند، پدر خانواده با گشودن قرآن مبلغی پول به هریک از اعضای خانواده عیدی می‌دهد که این وجه را در اصطلاح ‘دست لاف’ می‌گویند.
در همین لحظات برخی خانواده ها ورود فردی خوش قدم با عنوان ‘شگون’ یا’شگوم’ را انتظار می‌کشند، این شخص که غالبا نوجوان و از سادات فامیل یا محله است همراه با سینی حاوی کوزه آب، سبزه، قرآن، نمک و…. در اولین دقایق سال نو به عنوان اولین شخص به خانه قدم نهاده و با تبریک فرا رسیدن نوروز، عیدی خود را از پدر خانواده دریافت می‌کند.
انتخاب شخص شگون که اهالی به قدم خیر و با برکت او باور دارند بنا بر تجربه و یا استعانت از استخاره صورت می گیرد،در بین دامداران و عشایر نیز مرسوم است که شگون بّره سفید کوچکی را به باور برکت دام و حشم با خود به خانه می‌آورد.
دید و بازدید:
دید و بازدید ازدوستان و آشنایان نیز با گذشت دقایقی از تحویل سال آغاز شده و تا پایان تعطیلات نوروزی ادامه می‌یابد.
مرسوم است که در ابتدا کوچکترها به دیدن بزرگان فامیل و طایفه رفته و سال نو را به آنها تبریک می‌گویند، در برخی نقاط نیز دید و بازدیدهای نوروزی توسط مردان وزنان بصورت جمعی وجداگانه انجام می‌شود.
دیدار از علماء، خانواده شهدا و کسانی که به تازگی عزیزی را از دست داده اند نیز همواره بین مردم استان سمنان مرسوم است.
دادن عیدی به کوچکترها، زیارت قبور، صله رحم و انجام بازی های محلی از دیگر آداب نوروزی در این استان است.
سیزده به در:
آخرین روز از تعطیلات نوروزی نیز به تفرّج در دامن طبیعت اختصاص دارد، این روز فرخنده را اعضاء خانواده و فامیل در دامن کوه ،صحرا و باغات سپری می‌کنند.
پخت انواع آش وغذاهای محلی ازجمله سبزی پلو، ته چین، آش رشته ، آش انار، انجام بازی‌های محلی و تاب سواری ،خواندن ابیات و ترانه‌های محلی و نیز انداختن سبزه‌های نوروزی در آب روان از جمله آداب این روز است،گره زدن سبزه به نیّت حاجت طلبی و بخت گشایی از دیگر باورهای اهالی دراین روز است.
