عمارت و باغ امیر

خانه‌باغ امیر در بلوار میرزا بزرگ شیرازی(باغ فردوس) سمنان واقع شده و متعلق به خاندان فامیلی است. این بنا به دستور حاج میرزاآقا فامیلی و توسط استاد معمارباشی، در دوران قاجار احداث شده است. علت نام‌گذاری این عمارت به دلیل همجواری با باغ امیر اعظم، مشهورترین حاکم ایالت قومس(استان سمنان فعلی،) بوده است؛ که در سال ۱۲۹۵هجری شمسی به ضرب گلوله کشته شد.
فرهادخان قاجار و بعدتر امیرخان سردار(حاکم خور و سمنان) مالک خانه‌باغ بوده‌اند. امروز مالکیت آن در اختیار شهرداری سمنان است و بخشی از مالکیت بنای سردر در اختیار آقای هرمز فامیلی می‌باشد. قسمت باغ این بنا نیز تفکیک شده و مالک خصوصی دارد. این اثر در تاریخ ۹ آبان ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۱۴۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
عمارت امیر برگرفته از معماری صفوی است و مساحت زمین آن ۱۴۸۰ مترمربع و مموع زیربنای آن ۳۷۰ مترمربع می‌باشد. این بنا تقریباً در زمان ساخت خارج از شهر سمنان ساخته شده است بطوری که خانه بر بلندای سردر ورودی باغی مصفا با درختان تنومند و چنارهای بزرگ، انجیرستان، توتستان و زمین‌های زراعی و با چشم‌انداز کارخانه ریسمان‌ریسی بنا شده‌بود.
این بنا دارای دو نما یکی رو به غرب(ورودی مجموعه) و دیگری رو به شرق و رو به باغ است. در تزئینات نما از کاشی هفت‌رنگ استفاده شده و در کنار این سردر، یک خانه اعیانی با دو ایوان رو به جنوب و غرب وجود دارد. آب این خانه‌باغ از محل قنات ضیائیه که به استخر امیریه(امیر)، می‌ریخت؛ تأمین می‌شد.
بخش‌های داخلی بنا از نظر فرهنگی به سه دسته فضای عمومی، خصوصی، نیمه‌خصوصی تقسیم می‌شود. ساختمان سردر دارای دو اشکوب همکف و اول و بنای خانه شامل دو اشکوب زیرزمین و همکف می‌باشد. در نمای این بنا و در روی ایوان‌ها، ستون‌هایی گچی با تزئینات جالبی به چشم می‌خورد که این ستون‌ها در داخل چوبی هستند تا سازه سقف را نگه دارند و تزئینات گچی روی آن به نما جلوه و زیبائی خاصی بخشیده است. عمده ساخت‌مایه این بنا آجر، خشت، گچ و چوب است.
از ویژگی‌ها و تزئینات این بنا می‌توان به سرستون‌های کرنتی، هره‌چینی بالای طاق‌نماها، آرایه‌های گچی بالای دیوار اتا‌ق‌ها، هورنوهای داخل اتاق‌ها و گره‌چینی‌های چوبی سقف و … اشاره کرد.
از این بنا هم‌اکنون به عنوان موزه ۱۰۰ ساله سمنان و تحت اسم «باغ‌موزه امیر» بهره‌برداری می‌شود.