با نگاهی به تاریخچه ی فرهنگ و معارف منطقه سمنان، می توان با روند تکامل تدریجی آن و چهره های تاثیرگذار در زمینه ی فرهنگ و معارف این دیار آشنا شد.
قبل از نهضت مشروطیت
فرهنگ سمنان منحصر به چند مکتب خانه محقر شخصی بود که تعداد کمی از کودکان و نوجوانان در آنجا به فراگرفتن علوم دینی بویژه قرائت قرآن می پرداختند. در آن زمان، مکتب دار پسرانه را”آقاملا” یا “ملاآقا” و مکتب دار دخترانه را “ملاتاجی” می گفتند.
بعد از استقرار مشروطیت
با تلاش و همت چند تن از علماء، معارف و معلمان دلسوز شهر، سه باب مدرسه به نام های مدرسه ی مسعودیه(حسینیه)، مدرسه ی(صادق خان) و مدرسه مهدی قلی خان قاجار به طور شخصی و خصوصی در سطح شهر تاسیس گردید.
در اواخر سال 1283
شخصی به نام ” میرزا اسدالله خان قراگوزلو” مدرسه ای مانند مدرسه رشیدیه که یکی از مدارس نمونه و بسیار معروف در تهران بود،دایر نمود. میرزا اسدالله خان با تلاش و بهره گیری از نفوذ علمای شهر، توانست مدرسه ای سه کلاسه به نام ” مدرسه ادب” در محل مدرسه ی مهدی قلی خان سمنان تاسیس و دایر کند. این مدرسه به تدریج توسعه یافت و شش کلاسه شد و هزینه فرهنگی آن نیز از وجوه دریافتی محصلین، تحت عنوان” شهریه” تامین می گردید.
بعد از گذشت چند سال، خیر اندیشان سمنانی دریافتند که سمنان نیاز به تاسیس دبستانی با امکانات بیشتری دارد به همین منظور، با کمک شخصی خیر، به نام میرزا آقا فامیلی، دبستان سه کلاسه به نام”مدرسه ملی همت” تاسیس گردید که بعد از مدتی کوتاه به شش کلاسه ارتقا یافت.
سمنان در سال 1300 هجری شمسی دارای دو مدرسه شش کلاسه ملی بود و با همت و کوشش مردم سمنان در همان سال، اولین دبستان سه کلاسه دولتی در سمنان دایر گردید. در همین سال بود که سازمان نمایندگی فرهنگ در سمنان پایه گذاری شد و اولین نماینده فرهنگ سمنان، امیر اصلان خان قاهری ملقب به ” ورامینی” بود و در همان ابتدای کار خود مدرسه ی ” سعادت دولتی” را در سمنان پایه گذاری کرد. بدین ترتیب سمنان در سال 1301 شمسی دارای دو مدرسه شش کلاسه، یکی ملی و یکی دولتی شد و امتحانات نهایی شش ساله ابتدایی که تا آن زمان در سمنان سابقه نداشت ،معمول گردید و دانش آموزان سمنانی برای اولین بار موفق به اخذ گواهینامه شش ساله ابتدایی شدند.
در سال 1306 یعنی در دومین سال سلطنت رضاخان، اولین دبستان دخترانه در سمنان تاسیس گردید و در سال 1313 اولین کلاس متوسط با 15 نفر دانش آموز در محل دبستان سعادت تشکیل شد. در سال بعد اولین دبیرستان دوره ی متوسط به نام دبیرستان پهلوی دایر گردید و در سال های 1318 تا 1322 کلاس های کمک آموزگاری و دانشسرا در سمنان افتتاح گردید. توجه و علاقه مردم فرهنگ دوست سمنان به تعلیم و تربیت و علوم فرهنگی باعث شد که به تدریج بر تعداد مدارس و دانش آموزان این شهر افزوده گردد.
مطالب بالا برگرفته از این منابع می باشد.
