منار سلجوقی مسجد جامع سمنان

منار سلجوقی مسجد جامع، در گوشه شمال شرقی شبستان مسجد جامع سمنان قرار دارد. این منار سلجوقی با ارتفاع ۳۱/۲۰ متر، قدیمی‌ترین و بلندترین منارِ جنبان ایران می‌باشد یعنی در مرکز این منار محوری چوبی قرار دارد که با تکان دادن آن کل منار حرکت می‌کند.
منار مسجد جامع سمنان دارای دو کتیبه بسیار مهم به خط کوفی می‌باشد که یکی شامل آیات قرآن و یکی حاوی نام امیر اجل ابوحرب بختیار است که حاکم ایالت قومس در دوره غزنویان و بانی ساخت این مناره بوده است. کتیبه فوقانی که با فاصله یک نوار تزئینی در گلویی منار قرار دارد؛ آیه سی و دو سوره فصلت (سجده) را در خود جای داده‌است. چنین به نظر می‌رسد که کتیبه‌ها بدون طرح قبلی بر روی منار ساخته شده و به دلیل کمی جا دو کلمه از آخر آیه را جا انداخته‌اند. علاوه بر آن، این کتیبه در اثر تعمیراتی که در سال ۱۳۳۶ هجری در آن صورت گرفته، توازن خود را از دست داده و از هیأت اصلی خود خارج شده‌است.
تاج یا کلاهک منار که به شکل هشت ضلعی است دارای مقرنس‌های آجری با پشت بغل‌های کوچک از کاشی به رنگ فیروزه‌ای می باشد. درون طاس‌ها یا سوسن مقرنس سوراخ‌های ریز و جالبی تعبیه شده است. در اطراف مؤذنه منار نرده‌های مشبک چوبین زیبایی به رنگ سبز نصب گردیده است.
پلکان‌های مارپیچ منار، برعکس حرکت عقربه ساعت و حول محور آجری منار می پیچند و بالا می روند . ۹۱ پله مارپیچی تا اول مؤذنه بالا می‌رود و فضای داخل آن به وسیله چند منفذ که از خارج نور می‌گیرد روشن می‌شود. در قسمت پایین منار از روی بام بعد از قریب دو متر آجرچینی متفاوت ایجاد شده است که این قسمت چهارگونه با طرحهای متنوع خود جلوه خاصی به ابن بنا بخشیده است.
ادامه مناره، از مؤذنه خارج شده و به قبه کوچکی ختم می‌شود. این منار اندکی از زاویه قائمه خمیدگی پیدا کرده است. قطر منار در قسمت پایین، ۳/۶ و قطر داخلی آن، ۲/۰۹ متر است. ضخامت دیوار منار نیز در پایین‌ترین قسمت، ۷۵ سانتی متر است که متناسب با کم شدن قطر منار، از ضخامت آن کاسته می‌شود.
با احداث شبستان شرقی، به اندازه ارتفاع سقف شبستان، مناره دیده‌ نمی‌شود و درون شبستان قرار گرفته است. منار این مسجد بواسطه اهمیتش با وجود پیوستگی آن با بنای مسجد جامع در سال ۱۳۱۰ با شماره‌ای جداگانه از مسجد جامع به ثبت رسیده‌است.