با چهره مهربان کویر آشتی کنیم

سمنان- ایرنا- همواره از گذشته از کویر چهره خشنی در ذهن داشته ایم و آن را به عنوان تهدیدی برای بشر قلمداد کرده ایم؛ غافل از اینکه با تغییر نوع شناخت، دیدگاه و توجه به ظرفیت ها، در کویر قابلیت ها و جاذبه های ناب و مغفول مانده ای پنهان است.
کویر برای انسان همیشه مترادف با بی آبی و طبیعتی مزاحم بوده است که دائم باعث هجوم به شهرها و روستاهای حاشیه خود می شده، و برنامه ریزان را بر آن داشته تا کویر را به عنوان پدیده نامبارک قلمداد کنند، غافل از اینکه در صورت وجود دیدگاه و رویکرد متناسب، حتی در جذابیت های طبیعی نیز کویر چیزی کم از جذابیت مناطق جنگلی و کنار دریا ندارد و این مساله تنها به نگاه و شناخت ما از ظرفیت ها وابسته است.
ظرفیت گردشگری و بوم گردی یکی از مهمترین ظرفیت های کویر به ویژه برای گردشگران خارجی است که این مساله حتی برای گردشگران داخلی که از نواحی سرسبز سرزمین خود، قصد تازه کردن حال و هوا و غافلگیرشدن دارند نیز قابل توجه است.
درست است که پدیده تغییر اقلیم باعث هجومی شدن روند بیابانزایی برای شهرها و نوحی روستایی حاشیه کویر شده است، اما باید توجه داشت که نگاه اقتصادی در نواحی کویری باید با دیگر مناطق متفاوت باشد تا کویر هم چهره مهربان خود را نمایان کند، یعنی ابتدا باید کویر را درست بشناسیم تا بتوانیم چهره مهربانش را هم درک کنیم.
کشور ایران در بخشی از کره زمین واقع شده است که کمربند نواحی خشک و بیابانی از آن می گذرد و ۲ دشت کویر و کویر لوت از گرمترین نقاط روی کره زمین در ایران قرار دارد تا آنجا که در برخی گزارش های ناسا در بررسی های ماهواره ای دمای کره زمین، دمای بخشی از کویر لوت در سال ۲۰۰۲ تا ۷۰ درجه سانتیگراد و در بین سالهای ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۹ این کویر دمایی بین ۶۰ تا ۷۰ درجه سانتیگراد را به ثبت رسانده است.
دشت کویر که در مرکز ایران واقع شده از نظر جغرافیایی ویژگی خاص تری دارد و نزدیکی آن با سلسله کوه های البرز، موقعیت ویژه تری به آن بخشیده است که قابلیت بهره برداری های متناسب با آن را می طلبد.
بخش مهمی از دست کویر در استان سمنان قرار دارد و این استان ۱۶ درصد از نقاط بیابانی کشور را در خود جای داده است و حدود ۵۵ درصد از مساحت ۹٫۷ میلیون هکتار به ویژه نواحی جنوبی استان سمنان را نواحی خشک و بیابانی دشت کویر تشکیل داده است.
هنرنمایی طبیعت در دشت کویر در جنوب دامغان تا به جایی رسیده است که کارشناسان شکل، ساخت و بافت خاک و تپه های جنوب دامغان در استان سمنان را شبیه سطح کره مریخ می دانند و حتی پیشنهاد ساخت دومین کمپ شبیه سازی ماموریت های مریخی برای فضانوردان نیز از سوی برخی کارشناسان هوا و فضا مطرح شده است، کمپی که با هزینه های هنگفتی در یکی از ایالت های آمریکا ساخته شده و حالا هم تپه های جنوب دامغان مورد توجه فضانوردان روسی قرار گرفته است.
رئیس دانشکده کویرشناسی دانشگاه سمنان نیز با بیان اینکه تغییر اقلیم روند کویری شدن را در ایران تشدید کرده است، گفت: ظاهر شنی کویر باید در نگاه دولتمردان و مردم تغییر کند تا چهره لطیف کویر بهتر نمایان شود.
محمدرضا یزدانی ظرفیت گردشگری را مهترین ظرفیت کویر در استان سمنان عنوان و خاطرنشان کرد: شهرهای حاشیه کویر به ویژه برای گردشگران خارجی که از کشورهای سرسبز اروپایی به ایران سفر می کنند جذابیت خاصی دارد.
وی با اشاره به اینکه اغلب ساختارهای نقاط حاشیه کویر در ایران از نظر معماری و بافت، دست نخورده باقی مانده است، ادامه داد: معماری باقی مانده در این نواحی به شکل کهن خود باقی مانده است.
وی افزود: ظاهر تپه ها در مناطق کویری چشم انداز سنگفرشی براقی ایجاد می کند که در کنار گونه های جانوری به ویژه پرندگان نقاط کویر و تالاب ها، موقعیت مناسبی برای تورهای پیاده روی برای گردشگران ایجاد می کند.
یزدانی خاطرنشان کرد: ایجاد خانه های بوم گردی برای اقامات و ایجاد خاطره برای گردشگران بهترین رویکرد در زمینه گردشگری نقاط کویری است که به دلیل همخوانی معماری و بافت با ویژگی های کویر هم باعث ایجاد خاطره برای مسافران می شود و هم به رونق اقتصادی جوامع محلی کمک بزرگی می کند.
رئیس دانشکده کویرشناسی دانشگاه سمنان، تامین زیرساخت لازم برای ایجاد خانه های بوم گردی را ضروری دانست و گفت: امروز کشورهای دارای کویر، در این زمینه سرمایه گذاری قابل توجهی می کنند و در ایران نیز در مناطقی مانند مرنجاب در این زمینه فعالیت های مناسبی انجام شد است.
یزدانی، تنوع زیستی نقاط کویری را نیز منحصر به فرد عنوان کرد و گفت: تنوع و تعداد گونه های پستاندار در نقاط کویری استان سمنان رتبه اول کشور را دارد که به تنهایی یکی از شاخصه های جذابیت گردشگری است.
رئیس دانشکده کویر دانشگاه سمنان به تنوع گیاهان نقاط کویری به ویژه گیاهان دارویی اشاره کرد و گفت: این گیاهان دارویی با توجه به تنوع و خاصیت هایشان، به تنهایی قابلیت جذب سرمایه گذاری قابل توجهی دارند.
یزدانی با اشاره به وجود ذخایر معدنی در دل کویر به عنوان ظرفیت دیگر این نقاط ،گفت: توسعه معادن به معرفی کویر بیشتر کمک می کند و علاوه بر تشویق سرمایه گذاران بیشتر، در مسایل اقتصادی و اشتغال کویرنشینان نیز موثر است باعث جلوگیری از مهاجرت از این مناطق می شود.
وی با اشاره به اینکه نقاط کویری به خاطر شرایط جغرافیایی و جوی همواره بهترین نقاط برای رصد ستاره ها هستند، گفت: تورهای اخترشناسی بیشترین استقبال را از رصد در نقاط بیابانی دارند و وجود کاروانسراهای مختلف در دل کویر نیز موقعیت مناسب اقامتی به این منظور فراهم کرده است.
وی با تاکید بر اینکه به دلیل کاهش درآمدهای نفتی، کشور نمی تواند در آینده در اقتصاد به درآمدهای نفتی متکی باشد، گفت: با توجه به اینکه مناطق کویری بخش مهمی از کشور را تشکل می دهد، مسوولان کشور در برنامه ریزی ها باید توجه ویژه ای به حمایت از سرمایه گذاری در حوزه گردشگری و بوم گردی نقاط کویری داشته باشند.
وی، سمنان را به دلیل نزدیکی به کانون جمعیتی مرکز کشور دارای موقعیت مناسبی برای رونق بوم گردی و فعالیت بیشتر در این زمینه دانست و گفت: مسوولان کشور و استان سمنان باید رویکرد متناسبی در این زمینه داشته باشند.
رئیس دانشکده کویرشناسی دانشگاه سمنان با اشاره به اینکه این دانشکده تنها دانشکده با موضوع مطالعه کویر در کشور است که اکنون ۳۰۰ دانشجو در مقاطع مختلف دارد، گفت: دانشکده کویرشناسی دانشگاه سمنان در مقطع کارشناسی در ۲ رشته مدیریت مناطق خشک بیابانی و جنگل داری، در مقطع کارشناسی ارشد در سه گرایش بیابان زدایی، جنگل داری و هواشناسی کشاورزی و در مقطع دکتری در رشته بیابان زدایی، دانشجو می پردازد.
عضو کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی استان سمنان نیز فاصله کوتاه کویر تا مناطق کوهستانی را ویژگی منحصر به فرد کویر مرکزی ایران برشمرد و گفت: این دو منطقه هر دو دارای جاذبه هایی هستند که در توسعه گردشگری به آنها توجه می شود.
عنایت الله رنجبر با بیان اینکه کویر و کوهستان به خاطر شرایط آب و هوایی، قابلیت جذب گردشگر در تمام فصل های سال را دارد، گفت: مناطق کوهستانی در فصل بهار و تابستان می تواند فضای مناسبی برای گردشگران باشد و مناطق کویری نیز در فصل های پاییز و زمستان این ظرفیت را دارد.
وی با اشاره به اینکه کویر مرکزی ایران در گذشته های دور دریاچه ای بوده که به تدریج خشک شده و آب موجود در آن با مواد موجود در خاک، به عناصر و ترکیباتی تبدیل شدند، افزود: این ترکیبات در کویر امروزی به صورت رگه های رنگی، و به خاطر شکل زمین، به دگرگونی های لایه ای رنگارنگی تبدیل شده که مناظری جذاب ایجاد کرده است.
رنجبر، دسترسی نزدیک را مهمترین ویژگی کویر استان سمنان عنوان و خاطرنشان کرد: کویر در این استان با فاصله اندکی از مناطق شهری قرار دارد و این امکان را ایجاد می کند تا گردشگران با فاصله زمانی کوتاهی، از شهر به کویر دسترسی داشته باشند.
وی رعایت حساسیت برخی نقاط کویری برای گردشگران را نیز گوشزد کرد و ادامه داد: در مناطقی مانند تنگه ظلمات گرمسار در استان سمنان، به خاطر فسیل های باقی مانده از گذشته در این منطقه، حساسیت و ارزش تاریخی برای منطقه وجود دارد و بهتر است تا رسیدگی کامل، گردشگر به این مناطق وارد نشود.
عضو کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی سمنان تصریح کرد: در برخی مناطق نیز راه های دسترسی به علت آب بُردگی یا بریدگی های جاده، دسترسی به منطقه کویری هدف مشکل شده است که مناطقی مانند کوه سرخ جنوب سمنان، گنبدهای نمکی، کوه گوهری، کوه سرخ و مناطق اطراف دلازیان را شامل می شود.
وی سبک زندگی مردم کویرنشین را یکی از جذابیت های مهم برای گردشگران خارجی عنوان و اضافه کرد: علاوه بر مناظر کویری و ویژگی های زیستی، گیاهی و جانوری کویر، بسیاری از گردشگران خارجی برای آشنایی نزدیک با سبک زندگی کویرنشینان، معماری بافت حاشیه کویر، تمهیدات زندگی مردمان حاشیه کویر، نوع کشاورزی و دامپروری، به ایران سفر می کنند و استان سمنان به خاطر نزدیکی با مرکز کشور، در صورت کمک های دولتی می تواند زمینه مناسبی برای میزبانی از این گردشگران باشد.
رنجبر تدوین طرح جامع گردشگری در استان سمنان را ضروری دانست و گفت: در این طرح باید ظرفیت تمام مناطق جذاب برای گردشگران شناسایی، بهترین دوره زمانی برای بازدید، مناطق هدف گردشگر معرفی و محدودیت های مختلف بررسی و بیان شود.
وی افزود: در طرح جامع گردشگری باید تقویم گردشگری برای استان سمنان تدوین و معرفی شود و تمام ویژگی های مکانی و زمانی مشخص شود تا گردشگر پیش از سفر به استان، طبق آن برای خود برنامه ریزی کند.
عضو کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی استان سمنان به همکاری این اتاق با مدیران تورهای گردشگری مرکز کشور اشاره و خاطرنشان کرد: وجود تقویم گردشگری، تامین زیرساختهای لازم در بخش راه برای دسترسی، تامین زیرساختهای اقامتی، توجه به قابلیت های بومی برای دوره حضور گردشگران و معرفی جاذبه ها، مهمترین نیازهای ایجاد زمینه برپایی تورهای گردشگری در استان سمنان است.
مدیرعامل شرکت برق منطقه ای سمنان نیز با اشاره به قابلیت آفتابی بودن کویر برای تولید انرژی برق از خورشید، گفت: با توجه به اینکه کویر تمام روزهای سال آفتابی است، قابلیت مناسبی برای تولید انرژی الکتریکی دارد.
سیدعلی اکبر صباغ، استان سمنان را با داشتن نقاط وسیع کویری فرصت مناسبی برای بهره برداری از انرژی پاک خورشیدی عنوان و خاطرنشان کرد: نقاط حاشیه کویری که به پست های انتقال برق نزدیک باشد، مستعد ایجاد تجهیزات بهره برداری و تولید برق از انرژی خورشیدی است.
وی با اشاره به اینکه تعدادی واحد بخش خصوصی هم اکنون در این زمینه در استان سمنان فعال هستند و طبق قرارداد با سازمان انرژی های نو ایران (سانا) به تولید انرژی برق از خورشید اقدام می کنند گفت: این واحد اکنون ۱۰ مگاوات برق تولید می کند.
وی با اشاره به تمایل قابل توجه سرمایه گذاران بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در این بخش، یاد آور شد: تعدادی از سرمایه گذاران اکنون در مرحله عقد قرارداد با سانا، گرفتن مجوزهای مربوطه و اخذ زمین قرار دارند.
صباغ با بیان اینکه از گذشته متقاضی برای این حوزه وجود داشت و با وجود حمایت های دولتی در حال حاضر استقبال بخش خصوصی افزایش یافته است، گفت: دولت به هر میزان که بخش خصوصی در این حوزه به تولید انرژی برق اقدام کند، با قیمت تضمینی آمادگی خرید دارد.
وی با بیان اینکه تولید برق از انرژی خورشید نیازمند تجهیزات خاص و سرمایه گذاری قابل توجهی است، گفت: علاوه بر تمایل سرمایه گذاران داخلی، از کشورهای اروپایی نیز برای سرمایه گذاری در این بخش استقبال شده است و گروه هایی برای بازدید و بررسی زمینه سرمایه گذاری برای تولید برق از انرژی خورشید به استان سمنان سفر داشته اند.
مدیرعامل شرکت برق منطقه ای سمنان با تاکید بر اینکه تولید انرژی برق از قابلیت خورشیدی بودن مناطق حاشیه کویر در سال های اخیر با استقبال سرمایه گذاران شتاب بیشتری به خود گرفته است، افزود: استان سمنان به دلیل قرار گرفتن در مرکز کشور، قابلیت تولید و انتقال برق تولیدی از انرژی خورشید به دیگر استانها را داراست که این مساله موقعیت ویژه ای به استان سمنان بخشیده است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان با اشاره به وسعت و موقعیت مناطق بیابانی استان گفت: ۵٫۲ میلیون هکتار از ۹٫۷ میلیون هکتار وسعت استان مناطق خشک و نیمه خشک است و از این مقدار ۴۷۰ هزار هکتار مناطق و کانون های بحرانی فرسایش بادی است و ۱٫۲ میلیون هکتار در معرض فرسایش های بادی قرار دارد.
علینقی حیدریان با اشاره به تقسیم ۴۷۰ هزار هکتار کانون های فرسایش بادی استان سمنان در قالب ۲۰ منطقه کانون بحرانی فرسایش بادی، افزود: برخی از این نواحی کانون و منشا گرد و غبار استان نیز شناسایی می شوند که قابلیت خسارت زایی دارد و اگر راهکارهای عملیاتی و منسجم برای آن اتخاذ نشود، مشکلات زیست محیطی، اقتصادی و کشاورزی در استان سمنان به وجود می آید.
حیدریان، طوفان شن و آلودگی هوا را از چالش های اصلی زیست محیطی بیابان برای شهرها و روستاهای همجوار دانست که با کاشت نهال با مشارکت های مردم، باید با این پدیده طبیعی مقابله کرد.
وی گفت: در سال ۹۴ از بودجه ملی بیش از ۲۵ میلیارد ریال و از بودجه استانی هشت میلیارد ریال، برای طرح های مقابله با بیابازایی مصوب بود که ۶۰ درصد آن به اداره کل منابع طبیعی و آبخیز داری استان سمنان برای مقابله با کانونهای فرسایش بادی تخصیص یافت.
مدیرکل منابع طبیعی استان سمنان خاطرنشان کرد: با مشارکت مردم در سال ۹۴ در بیش از ۸۵۰ هکتار از اراضی بیابانی استان سمنان نهال تاغ کاشته شد و در یک هزار ۱۰۰ و هکتار از اراضی دیگر نیز عملیات ایجاد بادشکن اجرا شد .
وی با اشاره به اهمیت ساخت بادشکن های غیرزنده در کنار مناطق کویری و بیابان ها، تاکید کرد: با ساخت ۵۰ کیلومتر بادشکن در سال ۹۴ در این مناطق سمنان، از ایجاد ریزگرد، خسارت به بخش کشاورزی و مشکلات زیست محیطی شهری و روستایی جلوگیری شده است.
وی ادامه داد: هدف اصلی مقابله با بیابان زایی، شناسایی کانون های باد در بیابان و مقابله با این پدیده آسیب رسان در استان سمنان است.
وی، نوع اقلیم، شرایط دما و محدودیتهای کمی و کیفی منابع آب و خاک را مهم ترین ویژگی های مناطق بیابانی استان سمنان دانست و با بیان اینکه توفان شن و آلودگی هوا، از آسیب های جدی زیست محیطی بیابان ‎برای شهرها و روستاهای همجوار است، گفت: کاشت نهال به ویژه گونه تاغ با مشارکت مردم، تنها راه مقابله با پدیده طبیعی بیابانزایی است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیز داری استان سمنان افزود: با مشارکت مردم در سال ۹۴ در بیش از ۸۵۰ هکتار از اراضی بیابانی استان، نهال تاغ کاشت شد و در هزار و ۱۰۰ هکتار از اراضی دیگر، عملیات بادشکن اجرایی شد .